Trzecia odsłona projektu badawczo-artystycznego Nakład własny pogłębia refleksję nad krytyką artystyczną w Polsce doby transformacji, skupiając się na zjawiskach zaistniałych w pod koniec lat 90. i w pierwszej dekadzie XXI wieku.
W wyniku zmian ustrojowych i upadku systemu komunistycznego po roku 1989 nastąpił swoisty boom na rynku wydawnictw artystycznych i magazynów o sztuce, publikowanych zarówno przez instytucje kultury, jak i niezależne galerie. Rzeczywistość wolnego rynku, duże koszty druku i problemy z dystrybucją okazały się jednak dla wielu z nich mocno ograniczające, a nawet zabójcze. Marzenie o tanim i ogólnodostępnym medium, które pozwoliłoby na bezpośredni kontakt z czytelnikami, ziściło się zupełnie niespodziewanie dzięki technologicznej rewolucji, jaką było upowszechnienie Internetu.
Za początek ery Internetu w Polsce uznaje się rok 1991, rozszerzenie dostępu do globalnej Sieci to koniec lat 90., ale dopiero rok 2005 przyniósł powszechny dostęp do Internetu dzięki rozwojowi Neostrady. Możliwości nowego medium zaczęły testować redakcje czasopism; pojawiały się pierwsze portale internetowe, fora dyskusyjne i serwisy pocztowe. Pionierem internetowych eksperymentów był „Raster” ze swoim blogiem Graster, który już w 1997 roku odważnie wkroczył w nieznane przestrzenie wirtualne. Po 2006 roku Sieć wypełniła się blogosferą, stając się otwartym forum dla piszących o sztuce krytyków, artystów i odbiorców. Blogi pozwalały na bardzo osobistą i subiektywną refleksję, a możliwość komentowania wpisów dawała szansę na polemiki i dyskusje. Zaczęły powstawać internetowe strony instytucji, z których pierwszą była strona CSW Zamek Ujazdowski, stworzona w 1995 roku przez Martę Dubrzyńską. W Sieci pojawiły się cyfrowe odpowiedniki magazynów o sztuce, takie jak „artmix”, założony w 2001 roku przez Izabelę Kowalczyk i Magdalenę Ujmę, czy „Obieg” wydawany cyfrowo od 2004 roku. Przewagą internetowych czasopism nad ich drukowanymi odpowiednikami była możliwość częstej publikacji artykułów, relacjonowanie bieżącego życia artystycznego i możliwość bezpośredniego dialogu z czytelnikami.
Wystawa Nakład własny #3 to próba prezentacji internetowych inicjatyw krytyczno-artystycznych funkcjonujących od końca lat 90. do roku 2010. Wystawa jest jednocześnie zaproszeniem do rozważań nad archiwizacją i archeologią Sieci, internetowym self-publishingiem i znaczeniem pierwszych internetowych czasopism i blogów poświęconych krytyce artystycznej.
Nie wszystkie spośród prezentowanych na wystawie stron WWW znajdują się dziś pod dawnymi domenami. Część z nich można wyszukać dzięki projektowi Wayback Machine, przygotowanemu przez Fundację Internet Archive, którego celem jest gromadzenie archiwalnych zasobów Internetu.
Kuratorki: Aleksandra Grzonkowska, Anna Ratajczak-Krajka
Identyfikacja graficzna: Weronika Lipniewska (Vera King)
Projekt wystawy: Florian Tuercke
Realizacja ekspozytorów: Czapla Dekor, Bartosz Cybowski
Dokumentacja fotograficzna: Krzysztof Chaos Olechnowicz
ArtBazaar
artbazaar.blogspot.com
Blog ArtBazaar – Kolekcjonowanie Sztuki Najnowszej pojawił się w sieci 2 sierpnia 2006 roku. Jego autorami byli Piotr Bazylko i Krzysztof Masiewicz – dwaj kolekcjonerzy sztuki współczesnej. Celem bloga było dzielenie się doświadczeniami, relacjonowanie notowań aukcyjnych i informowanie o sprzedaży dzieł polskich artystów w kraju i na świecie. Ostatni wpis na blogu pochodzi ze stycznia 2017 roku.
W 2008 roku ukazał się drukiem Przewodnik kolekcjonera sztuki najnowszej– pierwsza tego typu książka na polskim rynku wydawniczym, wydana przez Fundację Bęc Zmiana i Korporację Ha!art. Przewodnik był kontynuacją bezpłatnego „Notesu dla Kolekcjonerów”, czyli specjalnego wydania magazynu „Notes na 6 Tygodni”, wydawanego przez Fundację Bęc Zmiana. W 2019 roku ukazała się nowa, rozszerzona i zaktualizowana wersja Przewodnika kolekcjonowania sztuki najnowszej 2, wzbogacona między innymi o informacje na temat inwestowania na rynku sztuki najnowszej i współczesnej oraz kalendarium wydarzeń artystycznych w Polsce i na świecie.
AUDIO
Bęc Radio: Przewodnik Kolekcjonowania Sztuki: Bazylko/Masiewicz/Bondar
Rozmawiała: Bogna Świątkowska, www.nn6t.pl
Montaż: Ola Łapkiewicz
Artmix
archiwum-obieg.u-jazdowski.pl/artmix
Czasopismo internetowe „artmix” zostało założone w 2001 roku przez Izabelę Kowalczyk (redaktorka naczelna) i Magdalenę Ujmę. Pismo zawierało dział „art”, w którym publikowano pogłębione szkice krytyczne oraz dział „mix”, informujący o aktualnych wydarzeniach z Polski i ze świata. W nieregularnie publikowanych numerach „artmixu” pojawiały się artykuły z zakresu historii sztuki, socjologii, historii idei, filmoznawstwa, filozofii, antropologii kultury. Celem było upowszechnianie najnowszych osiągnięć humanistyki, a także pogłębianie refleksji nad sztuką współczesną oraz przewartościowywanie osiągnąć tych dziedzin z punktu widzenia feminizmu. Pismo do 2005 roku prowadzone było we współpracy z Bogną Burską, a następnie z Edytą Zierkiewicz i Dorotą Łagodzką. W 2006 roku pismo zostało przeniesione na stronę „Obiegu”, gdzie działało do 2015 roku.
CSW Zamek Ujazdowski
csw.art.pl
Pierwsza strona internetowa polskiej instytucji kulturalnej. Stworzona przez Martę van der Haagen (wówczas Dubrzyńską), która dzięki rocznemu pobytowi w Akademii Sztuk Minerva w Groningen nabyła umiejętność projektowania stron WWW. Strona Zamku Ujazdowskiego była jej pracą dyplomową, wykonaną na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Dzięki niej CSW stało się jedną z pierwszych instytucji artystycznych zapoznających artystów i widzów z Internetem.
Krytykant
krytykant.blogspot.com / krytykant.com
Blog założony we wrześniu 2006 roku przez Jakuba Banasiaka, historyka i krytyka sztuki, a następnie współzałożyciela i redaktora naczelnego magazynu „Szum”. Blog był aktywny od września 2006 do grudnia 2007 roku, a do września 2010 funkcjonował jako strona krytykant.pl, zawierająca archiwum wcześniejszych wpisów. Założeniem autora było stworzenie przestrzeni medialnej dla „brutalnej” krytyki artystycznej i przedstawianie osobistego komentarza do bieżących wydarzeń. Blog stał się miejscem polemik, dyskusji, określonym przez autora mianem małego art think tanku.
Krytyk na skraju załamania nerwowego
Blog na skraju
magdalena-ujma.blogspot.com
Blog założony w styczniu 2007 roku przez Magdalenę Ujmę – krytyczkę i kuratorkę sztuki, eseistkę, feministkę. Nazwa bloga pochodzi od cyklu felietonów pod tym samym tytułem, który autorka publikowała na stronie Galerii Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki w Krakowie. Ujma pisała w pierwszym internetowym poście, że blog ma być przestrzenią, w której będzie mogła zaprezentować rozterki i wahania krytyka, jego niemoc, niezdecydowanie, niechęć i nieśmiałość. Blog miał być także medium poświęconym autorefleksji nad polską krytyką artystyczną. „Postanowiłam siać defetyzm, wlać kroplę dziegciu w morze optymizmu czy raczej bezmyślności polskiej krytyki” – pisała Ujma. Na łamach bloga pojawiały się między innymi teksty krytykujące warunki pracy pracowników kultury czy politykę kulturalną Krakowa. Ostatni wpis pochodzi z kwietnia 2015 roku.
Magazyn sztuki
Magazynsztuki.eu
Strona dostępna poprzez stronę web.archive.org
Niskonakładowe czasopismo o sztuce współczesnej pod redakcją Ryszarda Ziarkiewicza, wydawane początkowo jako kwartalnik przy wsparciu Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie, później jako nieregularnik dotowany z różnych źródeł zewnętrznych. Pierwszy (promocyjny) numer ukazał się w 1993 roku. Na łamach czasopisma prezentowano i promowano artystów takich jak Katarzyna Kozyra, Zofia Kulik, Zbigniew Libera, Robert Rumas, Alicja Żebrowska czy Artur Żmijewski. W latach 90. „Magazyn” był przestrzenią sporów o sztukę współczesną i jej interpretacje. Internetowa wersja magazynu aktualizowana była w latach 1998 – 2006.
Modelator
modelator.blogspot.com
Blog założony w 2006 roku przez ówczesnych studentów historii sztuki związanych z Instytutem Sztuki Wyspa i Modelarnią – Olę Grzonkowską, Romę Piotrowską i Maksa Bochenka. Celem bloga było stworzenie miejsca wymiany myśli i pola do dyskusji nad życiem artystycznym Trójmiasta. Ostatni wpis na blogu pochodzi z 2010 roku.
Obieg
www.obieg.u-jazdowski.pl
Czasopismo wydawane przez Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, założone w 1987 roku przez Wojciecha Krukowskiego. Do czasu zawieszenia działalności 1994 roku ukazało się 65 numerów pisma. W 2004 roku Obieg został reaktywowany z inicjatywy Adama Mazura. Równocześnie powstała niezależna od drukowanej wersji magazynu strona internetowa pisma. Jej stałym elementem stała się rubryka z blogami krytyków sztuki, kolekcjonerów i artystów: Izabeli Kowalczyk, Magdaleny Ujmy, Agaty Araszkiewicz, Piotra Bazylki i Krzysztofa Masiewicza, Wojciecha Wilczyka oraz innych. W ramach strony internetowej funkcjonowało także forum. Od 2006 roku częścią „Obiegu” on-line był „artmix”.
Obieg.tv
Pierwsza w Polsce internetowa telewizja wernisażowa stworzona w 2005 roku przez Alekę Polis (Aleksandrę Polisiewicz) – artystkę, feministkę, aktywistkę i eksperymentatorkę. Działalność Obieg.tv zakładała relacjonowanie wernisaży, a w późniejszym okresie także artystyczne dokumentowanie oprowadzań kuratorskich po wystawach. Tworzenie filmów na użytek Obieg.tv traktowane było przez artystkę jako forma pracy twórczej, kreacja subiektywnej rzeczywistości w procesie nazywanym przez nią „tunelowaniem świadomości”. Telewizja Obieg.tv oddawała głos kuratorom i artystom, nie ingerując w ich wypowiedzi i stwarzając atmosferę intymności dzięki charakterystycznemu kadrowaniu postaci i dzieł sztuki. Telewizja działała do 2016 roku, w ramach projektu powstało ponad 300 filmów z wystaw, ale także reportaży z demonstracji, parad, manif czy działań w przestrzeni miejskiej.
raster.art.pl
www.raster.blog.pl/
Strona dostępna poprzez stronę web.archive.org
Internetowa wersja wydawanego od 1995 roku magazynu „Raster”, powstałego z inicjatywy Łukasza Gorczycy, Michała Kaczyńskiego i Adama Olszewskiego, pojawiła się w sieci już w 1997 roku jako „Graster –szmaciasto-informacyjny dodatek do «Rastra» redagowany przez grupę anonimowych informatorów”. Od listopada 2000 roku „Raster on-line – internetowy tygodnik szybkiego reagowania” funkcjonował jako samodzielny tygodnik artystyczny o sztuce współczesnej. Na jego łamach prezentowane były krytyczne teksty o wystawach, wydarzeniach artystycznych, decyzjach urzędników zajmujących się kulturą i szefów galerii, a także o nowych publikacjach i filmach dotyczących sztuki współczesnej. Regularnie pojawiały się w nim także fotoreportaże z bieżących wydarzeń artystycznych oraz reprodukcje dzieł twórców związanych z pismem. Specjalnością tygodnika była krytyka sztuki, obejmująca recenzje, komentarze, opinie o wydarzeniach i zapowiedzi wystaw.
Spam art
spam.art.pl
Strona dostępna poprzez stronę web.archive.org
Internetowe pismo o sztuce wydawane od 2002 do 2009 roku przez Stowarzyszenie Fort Sztuki, redagowane przez krytyka sztuki Łukasz Guzka. Na stronie zamieszczano komentarze do wydarzeń artystycznych i polityczno-artystycznych, ze szczególnym uwzględnieniem sztuki performance, sztuki konceptualnej, sztuki instalacji i multimediów. Pismo udostępniało także aktualizowaną listę mailingową performerów. W ramach „spam.art.pl” Łukasz Guzek prowadził: archiwum tekstów Jana Świdzińskiego i innych autorów zajmujących się teorią konceptualną, „Żywą galerię”,czyli aktualizowaną sieć zaprzyjaźnionych galerii w Polsce, „Archiwum Cenzury Sztuki Współczesnej w Polsce”, podstronę poświęconą procesowi Doroty Nieznalskiej oraz pismo „ArtInfo”.
„ArtInfo” założone przez Łukasza Guzka, doczekało się 76 wydań pomiędzy rokiem 2002 a 2006 (na każde wydanie składało się kilka tekstów). W następnych latach teksty pojawiały się w formie wpisów na stronie. Wybór 57 tekstów z lat 2002–2009 ukazał się w książce Guzka Performatyzacja sztuki. Sztuka performance i czynnik akcji w polskiej krytyce sztuki, wydanej przez ASP w Gdańsku w 2013 roku.
AUDIO
Łukasz Guzek opowiada o początkach internetowego pisma o sztuce „spam.art.pl”
Rozmawiała i zmontowała: Aleksandra Grzonkowska
Spichrz 7_Internet_Introitus
Marek „Rogulus” Rogulski
„To tylko komputer”, odcinek 1, „Galeria w Internecie”, 1996, 15’01”
Galeria Spichrz 7 była pierwszą niekomercyjną galerią sztuki współczesnej w Polsce, posiadającą stronę internetową. W planach galerii było także zaistnienie w formule 3D. Galeria została założona 1995 roku przez Marka „Rogulusa” Rogulskiego i Fundację Tysiąc Najjaśniejszych Słońc (TNS). Kontynuowane były w niej działania podejmowane wcześniej przez artystów tworzących w gdańskich galeriach: C14 i Auto da fe. Przeniesienie Galerii Spichrz 7 do Internetu nastąpiło w 1996 roku dzięki współpracy z IDG Poland, koordynowanej przez Edwina Bendyka. Ówczesna strona internetowa Galerii została zarchiwizowana i znajduje się w zbiorach Fundacji TNS. W 1997 roku Galeria kontynuowała działania jako Galeria Spiż 7 i tak jak wcześniej mieściła się na Wyspie Spichrzów, gdzie funkcjonowała do 2015 roku. Obecnie wraz z Instytutem Cybernetyki Sztuki mieści się w Gdańsku-Osowie.
Straszna sztuka
strasznasztuka.blox.pl
Strona dostępna poprzez stronę web.archive.org
Blog założony w maju 2006 roku przez Izabelę Kowalczyk – historyczkę sztuki, badaczkę kultury, nauczycielkę akademicką, publicystkę i feministkę, redaktorkę „artmixa” i „Obiegu”. Blog poświęcony był – jak pisze autorka – „sztuce strasznej, koszmarnej, wstrętnej, obrzydliwej, niesamowitej, fantastycznej”. Pojawiały się w nim wątki dotyczące feminizmu, cenzury oraz sztuki i kultury popularnej. Strona działała do stycznia 2007 roku, w kwietniu 2020 roku została przez autorkę reaktywowana jako „Straszna sztuka w czasie pandemii”.
Sztuka na cenzurowanym
sztukanacenzurowanym.blox.pl
Strona dostępna poprzez stronę web.archive.org
Blog Izabeli Kowalczyk, na którym publikowała od czerwca 2006 do marca 2007. Odnotowywała na jego łamach przykłady cenzurowania działań artystycznych przez instytucje państwowe, samorządowe, uczelnie oraz media.
